สาบ (ป) สวรรค์ เมืองแห่งการกดทับ เบียดขับ และไม่เห็นค่า

บทความโดย : พิมผกาพร พรเพ็ง

ท่ามกลางบรรยากาศการเมืองคุกกรุ่น กลิ่นอุดมการณ์ต่อต้านรัฐบาล ปรากฎชัดขึ้นเรื่อยๆในเหล่ามวลชนบนท้องถนน ไม่เพียงแค่ในพื้นที่เมืองหลวงอย่างกรุงเทพมหานครเท่านั้น แต่ยังรวมไปถึงจังหวัดต่างๆ ทั่วประเทศอีกด้วย สำหรับคนต่างจังหวัด มากกว่าข้อเรียกร้อง 3 ประการที่กำลังถูกพูดถึงอย่างกว้างขวาง

ความหวังของการเดินทางเข้าเมืองหลวงเพื่อร่วมเป็นส่วนหนึ่งในการเคลื่อนไหวครั้งนี้หรือการปักหลักชุมชนในพื้นที่ของตน

คงเป็นอย่างอื่นไปไม่ได้นอกจากการอยากเห็นบ้านของเรา “ดีขึ้น” อย่างวลีที่พูดอยู่บ่อยๆ ว่า “ถ้าการเมืองดี” ก็คงจะมีสวัสดิการและการพัฒนาต่างๆ ก็จะมาถึงประชาชนได้จริง

การพัฒนาที่ว่านั้นคงไม่ใช่การหอบเงินภาษีไปสร้างรถไฟฟ้าให้กับเมืองหลวงอย่างที่ใครบางคนเข้าใจ แต่เป็นการนำเงินภาษีที่ได้จ่ายไปในทุกวัน กลับมาหาพื้นที่ที่เราอยู่ สวัสดิการที่เราต้องใช้ ไม่ใช่การป้อนเงินเพื่อหล่อเลี้ยงเมืองหลวงอยู่ตลอดดังเช่นทุกวันนี้

วาทกรรมกรุงเทพเมืองเทพสร้างที่เคยกล่อมเกลาผู้คนมากมายจึงถูกตั้งคำถามซ้ำแล้วซ้ำเล่า เมืองโตเดี่ยวที่ควบรวมศูนย์กลางของทุกๆ ด้านเอาไว้ จนทำให้แรงงานมากมายต้องดิ้นรนเข้าไปเป็นส่วนหนึ่งของฟันเฟืองเหล่านั้น ประกอบกับสวัสดิการและงบประมาณที่มาไม่เคยถึงท้องถิ่น ยิ่งบีบบังคับให้คนต่างจังหวัดต้องจากบ้านเกิด เพื่อเข้ามาเป็นส่วนหนึ่งของพื้นที่ความเจริญทางวัตถุที่องค์เทพสร้างขึ้นมาแห่งนี้ 

บนชั้น 3 ของ อาคารพานิชย์สูง 3 ชั้นใจกลางเมืองขอนแก่น หนึ่งในหัวเมืองสำคัญของภาคอีสาน จังหวัดที่ได้รับการกล่าวขานกลายๆ ว่าเป็นเมืองหลวงประจำภูมิภาค 

YMD Art Space กำลังจัดแสดงสิ่งที่ตั้งคำถามถึงวาทกรรมเมืองฟ้าเมืองสวรรค์ของกรุงเทพ มหานคร ในชื่อนิทรรศการ “สาบ (ป) สวรรค์” ผลงานจาก 5 นักศึกษามหาวิทยาลัยรังสิต กำลังบอกกับผู้ชมว่าเมืองสวรรค์ที่ว่านั้น ต้องแลกกับคุณภาพชีวิตและข้อจำกัดของผู้คนนอกกำแพงเมืองมากมายเพียงใด 

หลังจากเดินผ่านประตูนิทรรศการด้วยการลอดผ้าสกรีนคราบเลือดประจำเดือน ผลงาน PURE 2020 ของพุธิตา กรุณามิตร สร้างบรรยายการถูกกดทับอยู่เนืองๆ ให้กับผู้ชม ด้วยการบังคับให้ลอด หรือหลบผ้าสกรีนเหล่านั้น นอกจากนี้ผลงานชิ้นนี้ยังบดบังงานชิ้นอื่นๆ และสร้างการแบ่งพื้นที่และแบ่งการเล่าเรื่องในนิทรรศการอีกด้วย 

 เมื่อเดินเข้ามาภายในพื้นที่ จอทีวีขนาดใหญ่วางขนานกับพื้นที่แกลลอรี่ กำลังฉายวิดีโอของ สิตานัน ร่วมรักบุญ ซากปลาที่ดูเหมือนปลาตะเพียนเหลือแต่ก้างและหนังเพียงเล็กน้อย กำลังขยับไปมาอย่างน่าขัน 

ด้วยพลังของเหล่ามดงานและสัตว์ที่กำลังพยายามทำหน้าที่ย่อยสลายสิ่งที่เคยมีชีวิตชนิดนั้นอย่างเต็มที่ ซากปลาตัวนั้นเคลื่อนไหวราวกับมีชีวิตอีกครั้ง ด้วยพลังของสัตว์ตัวเล็กที่กำลังพยายามหาอาหารเพื่อประทังชีวิต 

ผลงาน “ชีวิตหลังความตาย” จึงดูเหมือนภาพคู่ขนานของเมืองหลวง และแรงงานที่เป็นฟันเฟืองเล็กๆ ผู้ขับเคลื่อนเมืองให้อยู่ต่อไปได้ แรงงานที่กำลังหาอาหารเพื่อประทังชีวิต กำลังขับเคลื่อนเมืองที่ผุพังและรอคอยการแหลกสลาย เหล่ามดแมลงจึงเป็นเหมือนตัวขับเคลื่อนซากปรักหักพังเหล่านั้น ในขณะเดียวกัน ดูเหมือนว่าเหล่ามดงานก็เป็นผู้ทำลายซากเหล่านั้นให้สลายไปเสียเอง งานชิ้นนี้จึงเป็นภาพสะท้อนของเมือง ในขณะเดียวกัน ก็เป็นภาพสะท้อนของผู้คนที่คอยขับเคลื่อนเมืองเองด้วย เราทุกคน ใครบางคน ล้วนมีส่วนหนึ่งในการก่อร่างสร้างเมืองสวรรค์แห่งนี้อยู่ไม่น้อย ไม่ว่าจะเป็นการสนับสนุน ปฏิเสธ หรือเพิกเฉย กับสิ่งต่างๆ ที่คอยผุพังลงไปเรื่อยๆ อย่างที่ชื่อผลงานได้บอกเอาไว้ 

ผลงานจัดวางชิ้นนี้ จัดวางขนานไปกับเท้าของผู้ชม ขอร้องแกมบังคับให้ผู้ชมกดสายตาลงมามองสิ่งที่กำลังเคลื่อนไหวอยู่ ซากปลาตัวนั้นจึงดูน่าเห็นใจยิ่งกว่าที่มันเป็น เป็นผู้ถูกกระทำและผู้ชมทำได้เพียงแค่ก้มหน้าและเดินผ่านไปก็เท่านั้น 

ถัดเข้ามาในพื้นที่จัดแสดงฝั่งซ้ายมือ ผลงาน “ราศีไศล” ของ จรรยาภรณ์ สีหาบุตร วิดีโอความยาวเกือบ 10 นาที แสดงภาพคนกำลังยืนทอดแหและหาปลาในที่ที่ดูเหมือนจะเป็นอ่างเก็บน้ำในยามเย็น คำอธิบายของวิดีโอบอกเอาไว้ว่า ฟุตเทจชิ้นนี้ แสดงถึงวิถีชีวิตของผู้คนที่ได้รับผลกระทบจากการสร้างเขื่อนราศีไศล การสร้างเขื่อนที่เปลี่ยนวิถีชีวิตของผู้คน ปัญหาน้ำท่วมใหญ่ที่เกิดขึ้นทุกปีซึ่งเป็นผลกระทบหลักจากการสร้างเขื่อน ทำให้คนในพื้นที่ต้องปรับเปลี่ยนวิถีชีวิต การออกมาหาปลา ทำการประมง จึงเป็นทางเลือกที่ดีที่สุดเท่าที่ชาวบ้านจะเลือกได้

นโยบายจากภาครัฐที่ส่งตรงจากส่วนกลาง เขียนขึ้นและถูกจัดแจงจากเมืองหลวง ส่งผลกระทบกับชีวิตของคนในพื้นที่อย่างที่ในหลายคนคงจินตนาการไม่ออก เขื่อนเก็บน้ำที่มีไว้เพื่อเมืองสวรรค์นั้น ไม่เคยสนใจผู้เป็นเจ้าของพื้นที่ ผู้มีวิถีชีวิตในพื้นที่ เพราะนโยบายเหล่านี้ ไม่เคยออกมาจากความต้องการของคนในพื้นที่เลย ซ้ำร้ายกว่านั้น ข้อพิพาทที่เกิดขึ้นยังไม่ได้รับการแก้ไข ท้ายที่สุด เมื่อมีการเกิดขึ้นของเขื่อนแล้ว การเยียวยาคนในพื้นที่เองก็ยังไม่เคยมาถึงอีกด้วย ภาพฝันโรแมนติกในวิดีโอคนทอดแหช่วงฟ้าสีทองยามเย็น กลับซ่อนเรื่องราวมากมายที่เมืองสวรรค์ไม่เคยได้ยิน หรืออาจไม่เคยสนใจเลย 

ในส่วนฝั่งขวาสุดของนิทรรศการ พูดถึงการเมืองภายใต้ยุครัฐประหารที่คอยกดขี่ กดทับเสรีภาพและการแสดงออกของประชาชนอยู่ตลอดเวลา ปิดกั้นสื่อและความจริงหลากหลายชุดที่ควรมีพื้นที่ในสังคมอย่างไม่น่าให้อภัย ศิลปะร่วมสมัยคงเป็นหนึ่งในไม่กี่ศาสตร์ที่ยังสามารถพูดถึงเรื่องการเมืองได้ในหลากหลายระดับ เนื่องจากศิลปินสามารถเลือกวิธีการแสดงออก แสดงความเห็นผ่านผลงานศิลปะและการตีความในงานเหล่านั้นได้ โดยไม่จำเป็นต้องต้องไปตรงมา 

ผลงาน “Untitled” ของ ณัฐพล มาซา พ่นภาพเขียนบนผนังกำแพงของแกลลอรี่ด้วยเรื่องราวของรัฐบาลยุคปัจจุบันที่เป็นประชาธิปไตยภายใต้คราบของเผด็จการ มีเรื่องราวซุกซ่อนอยู่ใต้พรมมากมายที่เราไม่เคยรู้ ในขณะเดียวกันมีอีกหลายร้อยสิบเรื่อง ที่ทุกคนต่างรู้ดีอยู่แก่ใจ แต่กลับพูดและตั้งคำถามกับความบิดเบี้ยวเหล่านั้นไม่ได้เสียด้วยซ้ำ เฉกเช่นเดียวกันกับการพยายามเซ็นเซอร์ภาพเหตุการณ์ที่ใครต่อใครกล่าวว่าผิดประเพณี แต่ผู้นั้นกลับทำการนั้นเสียเอง 

ถัดออกมาจากห้องจัดแสดงหลัก บริเวณส่วนหน้าของแกลลอรี่ วิดีโอตัดต่อภาพแถลงการณ์นายกรัฐมนตรีคนปัจจุบันในเหตุการณ์ทหารอากาศของอียิปต์และครอบครัวทูตที่ติดเชื้อ Covid-19 ออกจากสถานกักกันก่อนเวลา ในช่วงวิกฤต Covid -19 สร้างผลกระทบให้ต้องปิดพื้นที่ที่บุคคลเหล่านั้นเดินทางไป เกิดผลกระทบทางเศรษฐกิจและความไม่พอใจให้กับประชาชน ที่ถูกบอกตลอดว่า “การ์ดห้ามตก” วิดีโอของ สุทธิชา หอมสูงเนินชิ้นนี้ ไม่มีแม้แต่เสียงของแมลงวันบินให้ผู้ชมได้ยิน

 แต่สารในภาพสื่อถึงความเมินเฉยของผู้นำประเทศได้ชัดเจน ด้วยประสบการณ์ของผู้ชมและบรรยากาศทางการเมืองในปัจจุบัน งานชิ้นนี้ตอกย้ำผู้ชมว่าเมืองสวรรค์ ในวาทกรรมของรัฐนั้นนั้น มีพื้นที่ใดอยู่บ้างและมันเป็นเพียงแค่ “สวรรค์” กับคนกลุ่มใด  

สาบ (ป) สวรรค์ ในมุมมองของศิลปินทั้ง 5 คนนั้น เป็นมุมมองที่ชัดเจนถึงการนำวาทกรรมเมืองสวรรค์มาตีความในมุมมองของพวกเขา ผลงานในนิทรรศการ ล้วนพุ่งตรงไปถึง “เมืองสวรรค์” ที่ควรถูกตั้งคำถามว่าแท้จริงแล้วนั้น องค์ประกอบของการเป็นเมืองสวรรค์นั้น ควรสร้างผลกระทบกับผู้คนมากมายขนาดนี้รึเปล่า ? 

_______________________________________________________________________________________________________________________

#Theisaander #อิสานเด้อ #Isaan