จดหมายจากอมก๋อย จากยอดดอยถึงคนที่คอยและอยู่ห่างใจ
__
ตามจริงแล้วร่างแรกสุดของจดหมายฉบับนี้เขียนบนความรู้สึกนึกคิดตอนยืนเกาะราวหลังรถกระบะที่วิ่งด้วยความเร็วลงมาจากอมก๋อย ตอนนั้นรอบตัวเรามืดสนิท เห็นดาวเต็มท้องฟ้าแบบที่ไม่เคยเห็นมาก่อน ฟังเสียงพูดคุยหยอกล้อกันของครอบครัวชนเผ่าพื้นเมืองที่ทำกับข้าวให้กินอย่างอิ่มแปล้เมื่อเย็น ข้างตัวเราเป็นเด็กชายราวสี่ห้าขวบที่จับราวของรถอย่างมั่นคง แอบหันไปมองสายตามุ่งมั่นในอากัปกริยาผ่อนคลายแล้วเราก็ยิ้มกับดาวทั้งฟ้าอยู่คนเดียว
.
หลังจากคนกรุงเทพฯ ที่เดินทางด้วยเครื่องบินมากกว่ารถไฟฟ้าและรถประจำทางอย่างเรากลับมานั่งเตรียมการเดินทางของชีวิตในปีหน้าได้ครึ่งวัน เพื่อนที่ไม่เจอกันนานก็ชวนเราขึ้นไปอมก๋อย อำเภอทางใต้สุดของเชียงใหม่ เราตอบตกลงไปทั้งที่ยังไม่ได้หาข้อมูลอะไรเพิ่มเติม รู้แค่เพียงว่าอมก๋อยเป็นแหล่งซื้อเมล็ดกาแฟของเพื่อนๆ roaster ที่ญี่ปุ่น ภาพในจินตนาการของอำเภอห่างไกลนี้คือเป็นพื้นที่ปลูกกาแฟ มีความอุดมสมบูรณ์ อากาศดี น่าจะได้เจอผู้คนที่หลากหลาย อาจพบวัตถุดิบที่เอาไปทดลองเบลนด์ชา ได้แลกเปลี่ยนความรู้กับคนที่เจอ เสนอแนวทางการแปรรูปวัตถุดิบเพื่อเพิ่มมูลค่า และลองดูว่ามีอะไรที่เราจะทำได้บ้าง
.
เช้าวันแรกที่มาถึงเราฟังข้อมูลเพิ่มเติมจากเครือข่ายชนเผ่าพื้นเมืองแห่งประเทศไทย ภาพในจินตนาการของเราก็ค่อยๆ ผสมผสานกับปัญหาที่ทีมงานบอกเล่า นึกถึงข่าวสารที่ปรากฏในสื่อ บางเรื่องราวทำให้เราเหมือนโดนทุบที่หัวใจอย่างหนักหน่วง บางข้อเท็จจริงที่เราเกือบลืมไปแล้ว ค่อยๆ ปะติดปะต่อเป็นภาพที่เราต้องแอบกระพริบตาอยู่หลายครั้งก่อนจะมองได้เต็มตา
.
ระหว่างเดินทางจากในเวียงเชียงใหม่ไปถึงอมก๋อย เราลองไล่เรียงว่าชีวิตของเด็กในครอบครัวชนเผ่าพื้นเมืองต้องพบกับอะไรบ้าง น่าจะเป็นกระบวนการประมาณนี้ หากพอมีสตางค์ได้เกิดในสถานรักษาพยาบาลกระบวนการแจ้งเกิดไม่ค่อยมีปัญหา ตอนตั้งชื่ออาจถูกแนะนำให้ใช้ชื่อตามหลักภาษากลางแทนการใช้ชื่อตามวัฒนธรรมชนเผ่า
.
หากติดขัดเกี่ยวกับสถานะบุคคลจากพ่อแม่ หรือเกิดในช่วงที่ไม่สามารถเดินทางมาแจ้งเกิดได้เพราะสภาพอากาศ และความยากลำบากของถนนหนทางในฤดูฝนก็จะกลายเป็นปัญหายืดยาวต้องดำเนินการต่อไป หลายชีวิตที่เติบโตและทำมาหากินในพื้นที่เพาะปลูกถูกผลักไสจากที่ดินทำกิน ย้ายไปอยู่ในพื้นที่ที่ไม่สามารถทำการเกษตรได้ ต้องไปเป็นลูกจ้างในเมือง มากกว่านั้นคือการถูกล่อลวงเข้าสู่กระบวนการค้ามนุษย์ บางคนที่ถูกขอคืนที่ดินอายุมากแล้ว และอีกหลายคนไม่สามารถเข้าถึงสิทธิสาธารณสุขขั้นพื้นฐาน ทั้งหมดนี้เป็นภาพจำลองของเราที่ผสมผสานกับจินตนาการในตอนแรก หลังจากได้ฟังเรื่องราวจากพี่ชายชาวลีซู ระหว่างทางนั้นเลยหลับไปด้วยความหดหู่ว่าหลายชีวิตที่จะได้พบเจอจะเป็นอย่างไร
.
เช้าวันต่อมาเราขึ้นไปบนพิกัด 47Q 427700E 1968860N เพื่อพบครอบครัวกลุ่มแรกหน้าแปลงปลูกป่า ปี 2561 ที่มีการขอคืนพื้นที่ทำกินไปจากชาวบ้าน ไม่รู้จะอธิบายลานหญ้าโล่งเตียนกว้างขวางที่มีถุงสีดำใส่กล้าต้นไม้กระจายเป็นหย่อมๆ อย่างไรดี ไม่เคยคิดว่าการได้พบป่าที่ถูกเอามาปลูกจะเศร้าขนาดนี้ นอกจากเห็นพืชพรรณที่ห่างไกลจากความมีชีวิตชีวา เรามองไม่เห็นการเติบโต ทีมงานแต่ละคนแยกย้ายกันสัมภาษณ์เรื่องราวตามสายงานของตัวเอง ส่วนเราหลังจากเรียกสติกลับมาจากภาพตรงหน้าก็พบว่าสาววัยรุ่นสองคนที่เพิ่งตามมาสมทบกับครอบครัวยืนรออยู่แล้ว เราถามไถ่ถึงการไปโรงเรียน เส้นทางการเดินทาง และกิจกรรมที่วัยรุ่นที่นี่ทำ คุยอยู่พักหนึ่งน้องสาวทั้งสองเลยชวนเราเดินไปที่บ้าน ขึ้นเขาลงห้วยมาพบบ้านครึ่งปูนครึ่งไม้ของน้อง สะอาดสะอ้านดี มีมุมทอผ้าของแม่อยู่ระเบียงหน้าบ้าน
.
ถ้าคนไหนชอบทำอะไรที่บ้านจะฝึกทักษะนั้นๆ ให้ น้องคนหนึ่งเลยทอผ้าให้เราดู นึกถึงความกังวลใจเรื่องวัฒนธรรมดั้งเดิมเลือนหาย เรามองว่าการสืบทอดวัฒนธรรมกำลังเป็นไปตามรูปแบบของยุคสมัย ความกังวลของเราในขณะนั้นเลยกลับไปที่สิทธิในสัญชาติบนแผ่นดินที่เกิด วิถีชีวิตที่เหมาะสมกับการเติบโตของแต่ละชีวิต และการรักษาพยาบาล เมื่อเดินทางมาถึงบ้านแม่ลาน ตำบลยางเปียง เราได้อ่านเอกสารยื่นขอสัญชาติจำนวนมาก ซึ่งเกิดจากการรวมกลุ่มเพื่อช่วยเหลือกัน ร่วมแก้ปัญหาที่เกิดขึ้นในการดำเนินชีวิต
.
มองจากสายตาคนที่อยู่ไกลออกมาเรื่อยๆ เราประเมินว่าทุกอย่างกำลังขับเคลื่อนไปตามกระบวนการที่เกิดจากความร่วมมือร่วมใจของคนในพื้นที่ นอกจากเอาใจช่วยให้พวกเขาไม่ต้องพบเจอการเรียกเก็บเงินหรือถูกเอาเปรียบระหว่างกระบวนการจากผู้ฉวยโอกาสในขั้นตอนใด
.
เราหวังว่าภาครัฐจะยอมรับการมีอยู่ของหลายครอบครัวที่นี่ หรือหากนับรวมว่าประเทศนี้ไม่มีชนเผ่าพื้นเมือง ก็ยิ่งต้องตระหนักถึงสิทธิที่ควรได้รับอย่างเร่งด่วน และเราขอเป็นอีกเสียงที่จะบอกเล่าสิ่งที่เจอให้ฟัง ด้วยเสียงกังวานที่สุดเท่าที่จะทำได้ ไม่ว่าจะในเมืองหลวงแห่งประเทศนี้ หรือประเทศที่เรากำลังจะเดินทางไป เพราะเราเชื่อว่าในโลกยุคนี้จะไม่มีปัญหาใดที่จะถูกปิดเงียบไว้ได้นาน ไม่ว่าความเงียบนั้นจะอยู่ท่ามกลางผืนป่าที่กว้างสักแค่ไหน
.
ป.ล. บริเวณพื้นที่ราบหนึ่งในภาพที่แนบมานี้ ได้ฟังจากหลายคนทั้งในตัวอำเภอและบนดอยว่าเป็นพื้นที่ที่จะทำการสร้าง “เหมืองถ่านหินอมก๋อย” ถ้าเกิดขึ้นจริงๆ คงประเมินไม่ได้ว่าจะมีความสูญเสียที่เกิดขึ้นอย่างต่อเนื่องขนาดไหน เราได้แต่หวังว่าคงไม่เกิด ขอให้ทุกชีวิตและสภาพแวดล้อมปลอดภัย ขอให้ไม่เป็นเพียงแค่หวัง
____
เรื่อง และภาพ: เพลิน ประดิษฐพิทยา
__ ดูรูปเพิ่มเติม https://www.facebook.com/theisaander/posts/2388132568182771?__tn__=K-R
#Theisaander #อมก๋อย #เชียงใหม่ #ชนเผ่าพื้นเมือง #Omkoi #SavaOmkoi #ไม่เอาเลือกปฏิบัติ #ใจของคนคอย #ใจของคนดอย